Aykut SARITAŞ Bilgi Paylaşım Sitesi !
Piyasa da Ekonomiyi oluşturan temel unsurlarda (döviz ve para piyasaları, mal, hizmet ve üretim) normal kabul gören ölçeğin üstündeki dalgalanmalara ekonomik kriz denilmektedir.
Finansal kriz kavramı ise finansal kuruluşlar ya da mal varlıklarının büyük bir bölümünün aniden değer yitirmesi benzeri durumlar için kullanılmaktadır.
19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarındaki büyük finansal krizlerin nedeni ekonomik durgunlukla beraber bankacılık temelli olarak yaşanan paniklerdir. Bu nedenle ekonomik durgunlukların, piyasayı negatif olarak etkileyen başka durumlarla birleşmesi durumunda finansal krizlerin derinleşmesi söz konusudur. Finansal kriz olarak isimlendirilen bir diğer durum ise borsalarda yaşanan büyük çöküşler ile birlikte başka ekonomik balon oluşmasının yanında piyasada nakit para kıtlığı ile beraber hükümetlerin ekonomik yükümlülüklerini yerine getirmemesinden patlak verir
Finansal krizler, direkt olarak kâğıt üzerindeki varlığın kaybı sonucunu doğurur. Onlar, ekonomik durgunluklar ya da depresyonlarla devam etmedikçe gerçek ekonomiye direkt olarak etki etmezler.
Finansal krizle ilgili ekonomi literatüründe farklı birçok tanım vardır. Mishkin’e (1996) göre, “finansal kriz; finansal piyasaların ters seçim ve ahlâkî tehlike (moral hazard) sorunlarının gittikçe kötüleşmesi nedeniyle, fonların en üretken yatırım olanaklarına kanalize edilememesi sonucu ortaya çıkan doğrusal olmayan bozulmadır.”
Finansal kriz kavramı, genel olarak bazı finansal kurum veya varlıkların aniden değerlerinin büyük bir kısmını kaybettiği çeşitli durumlar için kullanılır. Goldsmith (1982) finansal krizi, “finansal göstergelerin tümünün veya çoğunun – kısa vadeli faizler ile hisse senedi, gayrimenkul, arsa gibi varlıkların fiyatları, ticari iflaslar ve finansal ku-rumların başarısızlıkları – keskin, kısa ve ultra – döngüsel biçimde bozulması” olarak tanımlamaktadır.
Finansal kriz, kısa vadeli faiz oranları, varlık fiyatları, ödemelerin bozulması ve şirketlerin batması ile finansal kurumların iflası gibi finansal göstergelerin tümünün veya çoğunluğunun ani, keskin ve açık bir biçimde bozulması veya konjonktürün tepe noktasındaki dönüşün temel bir unsuru ve önceki genişlemenin kaçınılmaz bir sonucu olarak da tanımlanmıştır (Klein, 1947).
Ondokuzuncu yüzyılda ve yirminci yüzyılın başlarında, birçok finansal kriz, bankacılık krizleri biçiminde meydana gelmiş ve ekonomik gerileme dönemleri yaşanmıştır. Yine borsa çöküşleri ve ekonomideki “balonların patlaması” ile döviz krizleri de finansal krizler arasında yer almaktadır (Kindleberger and Aliber, 2005).
Kaminsky, Lizardo ve Reinhart (1998), finansal krizlerin en önemli nedenlerinden birinin ani hücumlar nedeniyle döviz kurunun aşırı değer kaybı, döviz rezervlerinde büyük miktarda meydana gelen düşüşler veya bu ikisinin bileşimi olduğu görüşünü savunmaktadırlar.
Bankacılık krizleri, para piyasası ve döviz piyasası krizleri, ödemeler dengesi krizleri, balonlar ve borsa krizleri genel olarak finansal kriz kapsamında incelenmektedir.
Birçok iktisatçı, finansal krizlerin meydana gelmesi ve söz konusu krizlerin nasıl önlenebileceğine ilişkin öneriler sundu. Bununla birlikte finansal krizlerin dünya çapında düzenli olarak ortaya çıktığına dair küçük bir fikir birliği vardır.
Ekonomik Kriz Çeşitleri
İktisadi faaliyetlerinden başlamasından itibaren çeşitli ülkelerde dönem dönem çıkan krizler ülkeleri sadece ekonomik olarak değil sosyal açılardan da zor durumda bırakabilmektedir. Genel olarak ekonomilerde karşılaşılan başlıca kriz türleri ise şunlardır:
Para Krizleri
Döviz Krizleri
Bankacılık Krizleri
Dış Borç Krizleri
